دستور خط زبان گفتار فارسی (5)
قسمت پنجم:
شکل ساختاری نگارش ترانه
ترانه در عصر حاضر معمولن در سه قالب مثنوی ، غزل و چهار پاره سروده میشوند . در ابتدای این نوشته میخواهیم پیشنهاداتی برای شکل ساختاری نگارش ترانه در این سه قالب ارائه کنیم .
قالب غزل
در قالب غزل پیشنهاد بر این است کلیه مصاع ها زیر هم نوشته شده و شکل ساختاری که در دیوان حافظ و دیگر آثار قدمایی استفاده شده به هیچ عنوان پیشنهاد نمیگردد . زمان بر بودنِ رعایت تساوی طولی مصاریع از دلایل رد این نوع شکل است .
شکل پیشنهادی برای قالب غزل :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
قالب مثنوی
برای مثنوی نیز به همان دلایل پیشنهاد میشود کلیه مصاریع زیر یکدیگر نوشته شوند.
شکل پیشنهادی برای قالب مثنوی :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
قالب چهار پاره
اما در قالب چهارپاره بحث به شکل دیگریست . چهارپاره قالب محبوب این روزهای ترانه سرایان است که اکثر ترانه ها در این قالب نوشته میشوند . طبق پیشنهادات قبلی قاعدتن باید پیشنهاد بر این باشدکه تمامی مصاریع زیر هم نوشته شوند . البته اولویت ما نیز به همین شکل است . اما با توجه به اینکه ،یکی از محدودیتهای ترانه سراهنگام نگارش ترانه این است که به منظور استفاده آهنگساز و یا خواننده هنگام اجرا های استودیویی و یا اجراهای زنده ، باید کل ترانه حتی الامکان در یک صفحه جا شده تا در خوانش کلی مشکلی پیش نیاید و همچنین به منظور چاپ اثر در کتاب که پیشنهاد اکثر ناشران بر کم حجم بودن کتاب است، پیشنهاد این نوشتار در مورد این قالب اندکی متفاوت خواهد بود .
برای این منظور ترانه ها را از لحاظ طول مصرع به دو دسته ی بالای هشت هجا و زیر هشت هجا تقسیم میکنیم .
در ترانه هایی با مصاریع بالای هشت هجا به دلیل طولانی شدن هر سطر پیشنهاد قطعی این نوشتار بر زیر هم نوشتن کل مصراع هاست .
در ترانه هایی با مصاریع کمتر از هشت هجا نیز اولویت اول بر بر زیر هم نوشتن مصراع هاست اما در صورتی که با استفاده از این شیوه ی نگارش ، طول کل ترانه بیش از یک صفحه شود ، شکل شماره ی دو پیشنهاد میگردد :
شکل پیشنهادی شماره یک به عنوان اولویت اول برای کلیه ی ترانه (چه ترانه هایی با مصاریع بالای هشت هجا و چه ترانه هایی با مصاریع زیر هشت هجا) و پیشنهاد قطعی برای ترانه هایی با مصاریع بالی هشت هجا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شکل پیشنهادی شماره دو به عنوان اولویت دوم برای ترانه هایی که با مصاریع کمتر از هشت هجا (در صورت جا نشدن در یک صفحه)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در شکل پیشنهادی شماره دو مجبور به جدا سازی مصراع ها از یکدیگر میشویم . تا کنون توسط ترانه سرایان مخطلف ابزارهای متعددی جهت تفکیک مصاریع در چهار پاره پیشنهاد شده است . ابزارهایی از قبیل (( / )) و (( * )) و (( ، )) . با توجه به اینکه در زبان فارسی ویرگول ((،)) کابرد بیشتری داشته و در بافت نگارش زبان فارسی تعریف شده است ، پیشنهاد بر این است که برای جدا سازی مصاریع از ویرگول استفاده شود . با این تفاوت که ویرگول جدا کنندهاز هر دو مصراع قبل و بعد با یک فاصله جدا شود .
نکته : در کلیه قالبها در صورتی که جمله در انتهای یک مصرع تمام نشود ، در انتهای مصراع بالایی از ((...)) استفاده میشود . اما هنگامی که از شکل پیشتهادی شماره دو در چهارپاره استفاده میکنیم ، از ((...)) استفاده میشوند .
ترجیع بند
در اکثر ترانه ها شاهد حضور بندی هستیم که به تناوب در قسمت های مختلف اثر تکرار میشود . به این بند در اصطلاح ترجیع بند گفته میشود .
ترجیع بند در ترانه های امروز اغلب نقشی اساسی داشته و همچنین هنگام اجرای اثر نیز بخش مهمی در ملودی به حساب می آید . به منظور متمایز شدن این بند نسبت به بندهای دیگر اثر تا کنون راه های مختلفی پیشنهاد شده است . کج نوشتن ، توپر نوشتن ، خط کشیدن زیر متن ، نوشتن با فونتی دیگر و یا نوشتن با اندازه ای بزرگتر نمونه ای از این پیشنهادهاست .
پیشنهاد نگارندگان تنها بر توپر نوشتن متن است . این پیشنهاد تنها بر پایه ی سلیقه ی شخصی و جهت یکپارچه سازی نوشتار ترانه ها ارائه میگردد و دیگر پیشنهادها را در این زمینه رد نمیکند .
